قدس آنلاین- خوابِ خوب به معنی زندگی خوب است. کاهش خواب شبانه به مدت دو ساعت، حتی فقط در یک شب می‌تواند به طور جدی باعث کاهش هوشیاری روزانه شود. کاهش حافظه و قدرت تجزیه و تحلیل، عصبانیت، انزوا، اختلال در روابط خانوادگی و حتی شغلی از آثار بی‌خوابی و کم‌خوابی است که رهاورد تلفن‌های هوشمند در زندگی ماست. این موضوع را با دکتر محمدرضا شالبافان، متخصص اعصاب و روان و استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران بررسی کرده‌ایم.

* آقای دکتر! خواب چه جایگاهی در زندگی انسان دارد؟

** خواب یکی از مهم‌ترین اجزای زندگی و سلامت انسان‌هاست و طبق همه تحقیق‌های علمی و به صورت طبیعی باید یک سوم از زمان شبانه روز انسان‌ها به خواب اختصاص پیدا کند. این زمان بهترین فرصت برای بدن انسان و بویژه مغز است تا توانایی خودش را بازیابی کند و به فعالیت‌های روزانه بر گردد. به طور طبیعی وضعیت زیستی بدن انسان با نور آفتاب تطابق دارد و از دیرباز انسان در طول روز به فعالیت می‌پرداخت و در طول شب می‌خوابید. مغز انسان طوری آفریده شده که با کاهش نور آفتاب، ماده‌ای ترشح می‌کند که باعث شروع خواب و تداوم آن می‌شود اما با سیطره فناوری، وضعیت زیستی بدن ما دچار تغییراتی شد و وضعیت خواب افراد با بی‌نظمی‌هایی مواجه شد. اما ورود تلفن‌های هوشمند که جایگاه ویژه‌ای در زندگی انسان‌ها پیدا کرده‌اند تأثیر ملموسی بر خواب افراد گذاشته است.

* تأثیر تلفن‌های هوشمند بر اختلال خواب انسان‌ها به چه ترتیب است؟

** در تلفن‌های ثابت تماس افراد بجز در موارد اضطراری در ساعت‌های مخصوصی خلاصه می‌شد، اما تلفن‌های همراه و بخصوص هوشمند به دلیل سادگی استفاده از آن‌ها و وجود امکانات بیشتر باعث شد ساعت‌های تماس و ارتباط افراد با یکدیگر طولانی شود و با احساس نیاز به حضور در شبکه‌های اجتماعی بخصوص در ساعت‌های آخر شب، خواب افراد به تعویق بیفتد. از طرفی ساعت ورود افراد به محیط کار که تغییری نکرده است و افراد همچون گذشته باید در ساعت خاصی در محل کار حضور پیدا کنند از این رو زمان خواب افراد کاهش یافته است. از طرف دیگر ماهیت استفاده از تلفن‌های هوشمند و وضعیت نوری که صفحات نمایش این تلفن‌ها پخش می‌کند باعث اختلال در شروع خواب می‌شود، زیرا برای اینکه دستور خواب به مغز انسان صادر شود، نیاز به تاریکی داریم اما ارتباط طولانی مدت با صفحات نمایش تلفن‌های هوشمند باعث می‌شود این تاریکی با تأخیر به مغز انسان برسد.

* به هم خوردن نظام خواب افراد چه تأثیراتی بر زندگی آن‌ها دارد؟

** این مسئله عواقب ناخوشایندی برای زندگی انسان‌ها دارد. بی‌خوابی تأثیر مستقیم بر حالت روانی و جسمی افراد دارد و مشکلاتی همچون از دست دادن شغل و اختلال در نظام خانواده را در پی خواهد داشت. مهم‌ترین عارضه بی‌خوابی و یا کم‌خوابی، کاهش تمرکز افراد در طول روز است و فرد نمی‌تواند وظایف خود را به صورت درست انجام دهد. از طرفی این کم خوابی باعث می‌شود فرد تحریک پذیر شود و خیلی زود از کوره در برود و مهم‌تر ازهمه باعث می‌شود کارایی خود را از دست بدهد و گاه با بروز اضطراب و تنش، شغل خود را از دست بدهد و معیشت خود را با تنگنا و فشار روبه‌رو کند. بی‌خوابی حتی ممکن است منجر به اختلال در رابطه زناشویی شود و از نظر پزشکی فرد را زودتر در معرض بیماری‌هایی همچون آلزایمر، بیماری‌های تنفسی، فشار خون و سکته قلبی قرار دهد. زمان خواب زمانی است که فرد باید در آرامش باشد. اگر فرد در زمان خواب منتظر تماس باشد یا احساس کند که ممکن است دیگران با وی ارتباط برقرار کنند و یا در انتظار ارسال پاسخی از دیگران باشد، نمی‌تواند خواب خوب و باکیفیتی داشته باشد. این در حالی است که زیاد می‌بینیم نوجوانان و جوانان در حالی که گوشی در دستان آن‌هاست به خواب رفته‌اند؛ این خواب، خوابی نیست که خستگی فرد را برطرف کند.

* حالا با وجود این واقعیت یعنی حضور تلفن‌های هوشمند در زندگی ما، چگونه باید خواب را مدیریت کرد؟

** افراد باید سعی کنند تماس‌های خود از طریق تلفن‌های هوشمند را به ساعت‌های بیداری خودشان محدود کنند و در ساعت‌های خواب اگر هم ناچار به استفاده از گوشی هستند از نور کم گوشی استفاده کنند و زمانی که تصمیم به خواب گرفتند گوشی را از وضعیت ارتباط با اینترنت خارج و در حالت سکوت قرار دهند.

اگر خواب شب را از دست بدهید و یا دچار اختلال در آن شوید، بدون تردید یک روز کامل را از دست خواهید داد. بهترین کاری که خانواده‌ها می‌توانند انجام بدهند این است که در باره گوشی‌های هوشمند به فرهنگسازی بپردازند و اجازه ندهند که ارتباطات چهره به چهره به فراموشی سپرده شود. متأسفانه برخی خانواده‌ها با اینکه در داخل یک ساختمان زندگی می‌کنند اما برای ارتباط با یکدیگر گروه تلگرامی تشکیل داده‌اند! ارتباط چهره به چهره مهارتی را برای افراد ایجاد می‌کند که هیچ ارتباطی قادر به ایجاد و جایگزینی با آن نیست. از طرفی برخی افراد برای نظم بخشی به اختلال خواب، اقدام به خود درمانی و مصرف خودسرانه دارو می‌کنند که توصیه می‌شود جداً از این کار اجتناب کنند، زیرا مصرف خودسرانه این داروها عوارضی همچون اختلال حافظه را در پی دارد. افراد برای رفع مشکل بی‌خوابی حتماً باید به پزشک مراجعه کنند، زیرا در بیشتر موارد این اختلال بدون دارو و براحتی برطرف می‌شود.